Blockchain nedir? Bilgisayar termolojisinde birbirine zincirle bağlı blockların olduğu ve işlem yapıldıkça büyüyen dijital kayıt defterine blockchain denilmektedir. Bu sistemde blocklar birbirlerine eşten eşe (peer to peer) bağlıdır. Aslında bu teknolojinin temelleri 1990’lı yıllarının ilk zamanlarında kriptografi uzmanlarınca atılmıştır. Stuart Haber ve Scott Stornetta adlı uzmanlar hash ağacı konseptinden yola çıkarak günümüzdeki block ağ tanımına yaklaşabilmişlerdir. Çıkış noktasını anlattığımız bu ilginç ve yenilikçi teknoloji hakkında merak edilenleri aşağıda anlatmaya çalışalım.
Blockchain (Blok zinciri) Nedir?
Block zinciri, adına uygun şekilde teknolojiye sahiptir. Bu teknolojide veriler bloklar şeklinde merkeziyetsiz açık zincirler halinde saklanmaktadır. Bu teknoloji sayesinde internet üzerinden umumi veri tabanları şeffaf bir şekilde oluşturulur. Bu veri tabanlarına müdahale etmek neredeyse imkânsızdır.
En bilinen blockchain teknolojisi bitcoindir. Kripto para birimi olan BTC üzerinde yapılan tüm işlemler görülebilmektedir. BTC, yapılan işlemlerin geri alınamadığı bir zincir ağı sayesinde var olmaktadır. Bu zincir ağına bir gücün müdahale etmesi imkânsızdır.
A adresinden B adresine gönderilen bir miktar BTC, gönderim emri verildikten sonra hiçbir şekilde durdurulamaz. Transfer süresi 5 dakika sürsün veya 2 gün sürsün o transfer bir şekilde gerçekleşecektir. Bu transfere devletler, hackerlar veya bankalar engel olamaz.
Kısacası, block zincir teknolojisinin ilk ve en önemli örneği BTC ‘dir. Günümüzde BTC’nin birim değeri çok konuşulmaktadır. Buna ek olarak, BTC’nin yeni bir teknoloji çağının başlangıcı, ekonominin yeni yüzü olduğu unutulmamalıdır.
Blockchain Nasıl Çalışır?
Block zincir ağı üzerinde yapılan yeni işlem yeni bir block oluşmasına neden olur. ‘Blockchain nasıl çalışır?’ sorusuna merkeziyetsiz teknolojiden örnek verelim. Bir sanal para işleminin ağ üzerindeki aşamalarına bakalım:
- Bir kişi block zincir teknolojisinin kullanıldığı bir mağazadan alışveriş yapsın. İlk önce işlemin gerçekleşmesi için talepte bulunması gerekir. Böylece bu işlem yeni blockta kayda geçer.
- Daha sonra kişinin yaptığı işlem merkeziyetsiz sisteme bağlı olarak yer alan bilgisayarlar tarafından doğrulanır. Bu bilgisayarlar bu iş için özel olarak yapılmış ASIC bilgisayarlarıdır. ASIC bilgisayarlar yüksek performanslı cihazlardır. Aslında doğrulama işlemi herkesin kullandığı kişisel bilgisayarlarda da olabilir.
- Doğrulama aşamasından sonra işlem bir blockta saklanmalıdır. Böylece block zincir sistemi tarafından yeşil ışık verilir. Kişinin işlemi hakkında tüm veriler, işlemin yapıldığı oluşum tarafından dijital şekilde imzalanarak bir blockta saklanır.
- Sistem bu yeni block’un hash kodunu oluşturur. Hash kodu meydana geldikten sonra işlem block zincir ağında ölümsüz şekilde işlenmiş olur.
- Yapılan bu işlemi, sistemi kullanan herkes görebilir. Fakat işlem yapan kişinin kişisel bilgileri gösterilmemektedir.
Blockchain’in Faydaları ve Avantajları Nelerdir?
Bu sistemin avantajları aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
- Block ağı güvenilir ve ulaşılabilir özelliktedir. Çok geniş bir katılımcı kitlesine sahip olduğu gibi herhangi bir arıza içermemektedir. Bu sistem saldırılara ve kesintilere karşı dirençli şekilde yapılmıştır. ‘Blockchain nedir?’ sorusuna verilecek güzel cevaplardan biri, sistemde katılımcı ağında herhangi bir hata olduğunda, diğer kişiler operasyona devam edebilmektedir. Böylece verilerin güvenliğini ve kullanışlılığını koruyabilmektedirler.
- Sistem şeffaf bir şekilde işlem görmektedir. Tüm kullanıcılar yapılan işlemleri görebilmektedir. Bu özellik sistemin güveni ve denetlenebilirliliğini artırmaktadır.
- Block ağında tespit yapılmadan bir değişiklik yapılması mümkün değildir. Bu özellik bilginin güvenilirliğini artırırken dolandırıcılığı önleyen bir etkendir. Kayıtların doğruluğunu artırmak ve idari süreçleri kolaylaştırmak için işlemler geri alınamaz şekilde yapılmaktadır.
- Bu sistem tüm varlıkları ve belgeleri dijital şekilde şifreleyebilmektedir. Ayrıca verileri sınırlandırma getirebilir ya da defter kaydı olarak gösterebilir. Bu özellik block ağı teknolojisini var olan uygulama alanlarının ötesinde daha geniş bir uygulama alanına sahip olduğunu göstermektedir.
- Bu teknoloji üçüncü tarafları aradan çıkaracak ve işlem masraflarını azaltacaktır. Ayrıca tüm endüstrilerdeki yenilikçi potansiyeli artırmak için bir olanaktır. Bu nedenle dijital teknolojilerin bu sistemi kaçırmaması önemlidir.
Blockchain Ağlarının Türleri Nelerdir?
Block zinciri dendiğinde merkeziyetsiz yapı akıllara gelen ilk özelliktir. Bunun yanında farklı ağ modellerinin kullanıldığı bilinmelidir. Bu ağ modelleri genel (public), konsorsiyum (consortium), yarı özel (semi-private), özel (private) şeklinde ayrılmaktadır. ‘Blockchain teknolojisi nedir?’ ve ağ modellerinin yapı ve özellikleri hakkında bilgi verelim.
Genel Blockchain Ağları
Genel (Public) block ağ modelinde yapılan her işlem sistemdeki tüm kullanıcılar tarafından gözlemlenebilir. Kullanıcılar anonim profil ile işlemlerini yaparak gerçek kimliklerini gizlemektedirler. Bitcoin (BTC) ve ethereum (ETH) ağları public ağlardır.
Konsorsiyum Blockchain Ağları
Consortium block ağ modelinde ağa tüm kullanıcılar erişiyor olsa da işlemler seçilmiş grup tarafından gözlemlenmektedir. Bu tür ağ modelleri işlemlerin muhasebe ekibi veya mali kurum tarafından izlenmesi için kullanılmaktadır. Konsorsiyum ağ türünde yetkili kişiler isterse işlemleri kullanıcılara açık hale getirebilir. İsterlerse belirli kullanıcılara işlemleri gözlemleme izni verebilirler. Bu modele hyperledger projesi örnek verilebilmekte.
Yarı Özel Blockchain Ağları
Yarı özel ağ modellerinde belirlenmiş kriterleri karşılayan herhangi bir kullanıcıya sistemi gözlemleme izni verilir. Aslında bu ağ modelini belirleyen kurum içindeki herkes sisteme giriş yapabilir. Kurumun tercih etmesi durumunda yarı özel ağ herkese açık hale dönüştürülebilir. Bu ağ modelleri kamusal uygulamalar, firmalar arasındaki transferler ve B2B içinde uygundur. Yarı özel block ağlarına ripple örnek verilebilmekte.
Özel Blockchain Ağları
Tamamen private (özel) olan ağ sisteminde işlemler tek bir kuruluş tarafından gözlemlenmektedir. Özel block ağının sahibi, bilgilere kimin erişebileceğine, kimin işlem yapabileceğine ve kimin düzenleme hakkı olacağına karar verir. Aslında merkeziyetsiz bir sisteme ters olan bu sistem test ortamlarında tercih edilmektedir. Bu modele regülatörlerin ve uluslararası finans kuruluşları ittifakıyla geliştirilen R3 örnek verilebilir.
Blockchain Ağlarının Temel Bileşenleri Nelerdir?
Blok zincir teknolojisi güvenlik açıklarını ve çift harcama problemlerini çözmek amacıyla meydan getirilmiş elektronik ödeme sistemidir. Daha basit şekilde açıklamak gerekirse ağ, güvenlik açıklarına karşı korumalıdır. Ayrıca kolayca erişilebilen bir sistem üzerinde şifrelenen verilerin işlemlerini sağlayan dağınık veri tabanıdır. Block ağ teknolojisini günümüzdeki merkeziyetçi ağlardan ayıran temel bileşenleri bulunmaktadır. ‘Blok zinciri nedir?’ ve ağın bileşenlerini detaylı bir şekilde açıklayalım.
Madenciler (Miners)
Kripto para piyasasında para transfer işlemlerini doğrulayan ve doğrulama işlemi karşılığında ödül olarak sanal para alan kişiler madenciler olarak adlandırılmaktadır. Madenciler özel donanımlı cihazlarla block ağındaki karmaşık matematik problemlerine çözüm bulmaya çalışırlar. Her karmaşık problemin çözümüyle zincire yeni bir block eklenmektedir. Böylece madenciler block ağının sürdürülebilmekte olmasına katkı sağlamaktadır.
Blok (Block)
Belirli bir sürede yapılmış olan işlemlere ait işlem ve onay kayıtlarının tutulduğu şifrelenmiş veri topluluğuna block denilmektedir. Block ağında üretilen her bir block birbirine zincir şeklinde bağlanmaktadır. Bu ağ teknolojisi açık kaynak kodlu çalışmaktadır. Bu nedenle blocklar üzerinde gerçekleştirilen tüm işlemler kullanıcılar tarafından görüntülenebilmekte.
Kriptografi (Cryptography)
İnternet üzerinde yapılan belgelerin bütünlüğü ya da kullanıcı kimliği doğrulamaları gibi işlemlerde dijital imza gerekmektedir. Bu imzalar kullanıcıların private key (özel anahtarı) ile oluşturulur. Alıcı olan taraf kullanıcıların public key (genel anahtarı) ile dijital imzaları kontrol edebilirler. Block ağında bir işlemin imzası doğrulandıktan sonra private ve public anahtarlar, kriptografik olarak hash adı verilen kod yönteminden yardım alırlar. Böylece anahtarlar hash algoritması ile bağlanarak yegâne bir dijital imza meydana gelir.
Hemen sonra bu işlemler block haline getirilmekte. Meydana gelen her block ağdaki diğer blockları bozmadan zincire eklenmekte. Ayrıca ağdaki tüm kişilerin dijital hesap defterine kaydedilmekte.
Eşler Arası Ağ (Peer To Peer Network)
‘Blockchain ne demek?’ sorusuna şu cevabı verelim: Bu teknolojide, sistemde bulunan her kullanıcının kendine ait senkronize edilmiş bir kopyası bulunmaktadır. Böylece kullanıcılar sistem üzerinde gerçekleşen işlemleri görebilmekte ve onaylayabilmektedir. Bu özellik ağ üzerindeki merkeziyetsizliğin oluşmasına neden olup kullanıcıları doğrudan birbirine bağlamaktadır.
Düğüm (Node)
Block ağındaki kullanıcı tarafından işletilen defterin kopyasına düğüm denilmektedir. Sanal para block zinciri ağlarında, düğümlerin işlem onay yetkisi bulunmamaktadır. Fakat bazı ağlarda düşük işlemci gücü tüketimi sebebiyle nodes (düğümler) işlem onayı verebilmektedir. Block ağının bütünlüğünü düğümler korumaktadır. Nodes (düğümler) sayesinde dışarıdan gelebilecek herhangi bir müdahaleye karşı blockların geçmişi korunur.
Mutabakat Mekanizması (Consensus Mechanism)
Peer to peer (eşler arası ağda) bir kullanıcı kişisel dijital hesap defterine veri girişi yapacaksa, bu işlem algoritmalar vasıtasıyla kodlanır. Ağda bulunan tüm katılımcılar bilgilendirilmekte. Bu işlem, katılımcılar arasında uzlaşma sağlanıp doğrulandığında veri kalıcı kayıtlara eklenmekte. Ağda bulunan tüm kullanıcılar aynı kayıtlı verilerle çalıştığı için kaydı olan işlemi değiştiremez ve itiraz edemezler.
Dağıtılmış Defter (Distributed Ledger)
Dağıtılmış defter block ağında tüm kullanıcıların gerçekleştirdiği işlemlerin kayıt edildiği dijital hesap defteridir. Günümüzde merkezi bilgi işlem teknolojileri tek bir ağda çalışmaktadır. Bu ağlarda dijital defterlere kaydedilen veriler sunucularda toplanmaktadır. Buradan veriler istemcilere dağıtılmakta.
Eşler arası ağda (peer to peer ) ise kullanıcılar hem sunucu hem de istemcidir. Yapılan tüm işlemler kullanıcılara ait senkronize edilmiş defterlere aynı anda işlenmektedir. Bu özellikten dolayı merkezi sunucu kaynaklı güvenlik açıkları bertaraf edilmektedir.
SSS
İnsanların ilgisini çeken block zincir teknolojisi hakkında sıkça sorulan sorular bulunmaktadır. En çok sorulan iki soruyu iki başlık altında cevaplamaya çalışalım.
Blockchain Güvenli Mi?
Block zincir ağı, hacklenmesi, yanıltılması ve değiştirilmesi nerdeyse imkânsız bir veri kaydetme sistemidir. Merkeziyetsiz bir bilgisayar ağında çalışan bir yapıdır. Gerçekleşen işlemler şifrelenerek bir daha değiştirilmez. Bu işlemler ağdaki her bilgisayarda kayıt altına alınmaktadır. Block zincir ağında yapılan tüm işlemlerin içeriği anonimleştirilerek alfanumerik karakterler haline getirilmektedir.
Bu teknoloji, verilerin kötü niyetli kişiler tarafından çalınmamasını sağlamaktadır. Ayrıca verilerin 3. partilere satılmasına karşı önlemleri bulunmaktadır. Block zincir teknolojisinde veriler tek bir noktada depolanmamaktadır. Veri kayıtlarının dağıtık ve şifrelenmiş olması ‘Blockchain güvenilir mi?’ sorusuna cevap niteliğindedir. Burada önemli olan nokta bu şifreleme için kullanılan anahtarların güvenliğidir. Kullanıcılarhem verilerin hem de bakiyelerin güvenliği için anahtar yönetimine önem vermelidir.
Block ağ teknolojisi, gücü kullanıcıya vermeyi amaçlamaktadır. Kullanıcının dijital kimliği ve ayak izleri en değerli varlıklarından biridir. Ayrıca bunlar sadece kullanıcıya aittir. Bu teknolojide uygulamalar açık kaynaklı ve şeffaf olduğundan verilerle ne yapıldığını kolaylıkla takip etmek mümkündür.
Blockchaine Nasıl Güvenirim?
Block zincir sisteminin değiştirilemez ve aldatılamaz yapısı sayesinde dolaşımdaki kripto paralar ve yapılan işlemler güvendedir. Bitcoin(BTC) bugüne kadar teknik bir sorun yaşamamıştır. Ayrıca hacklenme olayı olmamıştır. Kripto paraların çalınma vukuatları block ağıyla alakalı değildir. Kişilerin dijital okuryazarlık seviyelerinin düşük olmasından kaynaklı sorunlardır. Bu sebeple kullanıcıların dijital dünyada güvenliklerini sağlama konusunda bilinçlenmeleri önemli bir konudur.
Günümüzde çoğu işlemler internet üzerinden yapılmaktadır. İnternet üzerinden uygulamalar için üye olurken kişisel bilgiler girilmektedir. Her üyeliğin bir dijital kimlik olduğu unutulmamalıdır. Yapılan bir araştırmaya göre bir kişinin ortalama 190 hesabı bulunmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta üyelikler sırasında paylaşılan e-posta,cep telefonu numarası, kullanıcı adı ve şifre bilgileridir. Bu bilgiler kişilerin üzerinde taşıdığı fiziksel kimlik kartı kadar önem arz etmektedir.
Son olarak kripto para alım satımları için kayıt olunacak platformun güvenilir olmasına dikkat edilmelidir. Bu platformların GDPR ve KVKK gibi kanunları uyguladığından emin olmak gereklidir. Kayıt olunan bir platformda güvenlik ihlali olursa kullanıcılar hemen şifre değiştirmelidir. Ayrıca sosyal mühendislik denilen en etkin dolandırıcılık yöntemleri konusunda uyanık olmak önemlidir.
Blockchain Nerelerde Kullanılmakta?
Blok chain teknolojisi finans, politika, gıda, emlak gibi pek çok alanda uygulanmaktadır. Henüz çok yeni bir teknoloji olduğu için bu alanlarda fazla projesi bulunmamaktadır. Bu teknolojinin hangi alanlarda kullanıldığına bir göz atalım.
Gıda Alanında Blockchain
Gıda sektöründe yapılan aldatmaların hilelerin çok olduğu bilinmektedir. Hatta yenilen yiyeceklerin neden yapıldığı ve hangi şartlarda üretildiği net olarak bilinmemektedir. Blok chain teknolojisi sayesinde gıdaların üretilme serüvenini gözler önüne serecek uygulamalar devreye girecektir.
Block zincir teknolojisi ile gıda işletme belgelerinde sahtecilik yapılıp yapılmadığı tespit edilecektir. Gıdaların işlenmesi ve paketlenmesinin süresi, gıdanın nakliye kamyonunda geçirdiği süre, marketlerdeki raf ömrü, gıdaların hangi şehirden hangi mevsimde toplandığı gibi bilgiler şeffaf bir şekilde bilinecektir. Block zincir gıda uygulamalarında akıllı telefona barkod okutularak izlenebilen gıdalar ileriki zamanlarda çok daha farklı şekillerde izlenecektir.
Emlak ve Blockchain
Geleneksel emlakçılık alıcı ve satıcılar arasında köprü oluşturmaktadır. Block zincir teknolojisiyle yapılan emlak işlerinde ise alıcı ve satıcı arasında kimse olmayacaktır. Yeni teknoloji ile yapılan işlemlerde avukata, komisyonculara ve bankalara ihtiyaç duyulmayacaktır. Günümüzde Atlanta adlı proje, emlak ve block zincir uygulamasına örnek verilebilmekte. Emlak alanında bu teknolojinin kullanılması kısmi mülkiyet, azalan maliyetler, likiditenin artması gibi artılar sağlamaktadır.
Yapay Zeka ve Blockchain
Bilindiği gibi yapay zeka büyük veriye ihtiyaç duymaktadır. Fakat verilerin doğruluğu da veri çokluğundan önemlidir. Bu durumda block ağının sağlayacağı veriler yapay zeka için mükemmel bir fırsat olacaktır. Ayrıca yapay zeka alanının block zincir alanına katkısı büyük olacaktır.
Block ağında madencilik yoğun bir işlem gücü ve zaman gerektirmektedir. Verilerin ağda değiştirilmez olarak tutulması verimi düşürmektedir. Bu konuda yapay zeka block ağında tutulan düğümleri yorumlayarak depolamaya harcanan alanları optimize edebilmekte. Bu durum block ağ teknolojisinin daha da yaygınlaşmasını sağlayacaktır.
Nesnelerin İnterneti(IOT) ve Blockchain
Block teknolojisinde kayıt, sıra yapılarının şeffaflığı ve veri güvenliğini sağlamaktadır. Nesnelerin interneti teknolojisinin de gizliliği riske atabilecek güvenlik açıklarına sahip olabileceği unutulmamalıdır. Bu iki teknoloji veri güvenliği, güvenlik açıkları, doğruluğu sağlama konularında birbirlerine destek olacaktır.
Sağlık ve Blockchain
Günümüzde sağlık sektörü çoğunlukla dijitalleşmiştir. Hastanelerin, sağlık ocaklarının dijitalleşmesi insanların hayatını kolaylaştırmıştır. Bunun yanında bazı sorunlar insanların karşısına çıkabilmektedir. Kötü niyetli kişiler tarafından insanların sağlık verileri çalınabilmektedir. Sahte ilaç üretilip satılabilmektedir. Klinik deney verilerinde sahtecilik yapılabilmektedir. Üretici fabrikaya geri gönderilen ilaçların orijinallik durumunun doğrulanmaması gibi durumlar yaşanabilmektedir. Bu gibi sorunların block zincir teknolojisi ile çözüleceği düşünülmektedir. Bu konuda çalışmalar devam etmektedir.
Politika ve Blockchain
Politika ve block zincir için seçimler konusunu ele alalım. Bazen seçimlerde kullanılan oyun doğru şekilde sayılıp sayılmadığı veya art niyetli kişiler tarafından oylara müdahale edilip edilmediği merak edilmekte. Günümüz imkânlarıyla oylama sırasında ve sonrasında hırsızlık ve hilenin önüne geçmek için önlem alınmaktadır. Buna rağmen sonuçların net olduğundan kimse emin olamaz. Aslında gözden kaçan veya kasıtlı olarak değiştirilen sonuçlar bir ülkenin kaderiyle oyun oynamaktır.
Bu nedenle block zincir kullanılarak güvence veren çözümler bulmak mümkündür. Mesela parmak izini ağa işleyen bir yazılım aynı kişilerin tekrardan oylama yapmasına engel olacaktır. Ayrıca block ağının seçimlerde kullanılması oylama süresinin azalmasına vesile olacaktır.
Blok zinciri teknolojisinin gıda, sağlık, ekonomi, emlak, politika gibi birçok alanlarda kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Bu teknoloji zaman geçtikçe el atmadığı birçok alanlarda da mükemmel çözümler sunacaktır.
Bu post hakkında tartışma